14قدیمی‌ترین درِ چوبیِ حرم امام رضا (ع)
ایران، خوارزمشاهی (۴۷۰-۶۲۸ق.) مرمت شده در دوره‌ی ایلخانی (۷۳۵ق.) و قاجار (۱۱۸۹-۱۳۴۴ق.) چوبی، منبت‌کاری و گره‌چینی ارتفاع ۴۶۰ × عرض ۲۶۰ سانتی‌متر موزه‌ی آستان قدس رضوی، مشهد، شماره‌ی ۱۲۶۵ الف. عکس از سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، مشهد
این در قدیمی‌ترین در حرم امام رضا (ع) است که شامل چارچوب، دو لت و سه کتیبه می‌باشد. تاریخ ساخت آن احتمالا به دوره‌ی خوارزمشاهیان بر می‌گردد، حوالی همان زمانی که بازسازی‌های عمده‌ای در حرم انجام شد (بنگرید به کاتالوگ شماره ۱۶). این در سال‌ها در ورودیِ اصلی حرم امام رضا (ع) از منتهی الیه شمالی دارالسیاده نصب بوده و پس از تعمير و تغييرات ايجاد شده در رواق‌های زیارتی حرم مطهر به موزه‌ی آستان قدس رضوی منتقل شده است (ت. ۱). عکسی از درِ نصب شده بر ورودی حرم در دسترس نیست.
این در عظیم که به «درِ قاضی الحاجات» نیز معروف بوده، هر لتِ آن ۲۹۴ سانتی‌متر ارتفاع و ۹۹ سانتی‌متر عرض دارد (ت. ۲). جنس آن از چوب شمشاد است و با تکنیک منبت‌کاری و گره‌چینی ساخته و تزیین شده است. روی قاب بالایی و دو لتِ در، آثار تزیین و رنگ‌آمیزی با لاجورد، زنگار و سرنج مشاهده می‌شود.
دو کتیبه که در دوره‌های تاریخی بعدی اضافه شده‌اند، حکایت از ارزش و اهمیت این در و تمایل برای حفظ و تعمیرش دارند. اولی که از جنس چوب چنار است، در قسمت بالای در قرار دارد (ت. ۳). در این کتیبه قید شده که استاد علی نجار نیشابوری این در را به سفارش و حمایت نصرالله بن شمس‌الدین سنجانی در سال ۷۳۵ ق. بازسازی کرده است. متن آن به اين شرح است: «امر بتجديد هذالباب من خالص ما له العبد المذنب الراجي ناصرالدوله والدين نصرالله ابن شمس الدين السنجانی [تقبل] الله منه في تاريخ سنه خمس وثلثين و سبعمائه بعمل استاد علي نجار نيشابوري».
دومین کتیبه‌ی تعمیرِ در حاكی از مرّمت آن در دوره‌ی قاجار به دستور ميرزا فضل الله امير نظام متولی باشی است. این کتیبه‌ی تعمیر، شامل دو كتيبه‌ی قلمدانی است که در کادرهای مستطیل شکل در دو طرف زبانه‌ی وسط دو لنگه‌ی در قرار داده شده‌اند (ت. ۴). متن کتیبه به اين شرح است: «قد امر بتزين هذا لباب الرفيع ذالجلال الرياستین» «امير فضل الله متولی باشي سرکار و وزیر نظام دولت علیه ایران» (کفیلی، آثار چوبی، ص. ۲۶۳؛ کفیلی و همکاران، موزه‌های آستان قدس، ص. ۶۵؛ کفیلی، جام جهان بین، ص.۱۱۶).
منابع:
- کفیلی، حشمت. «قدیمی‌ترین در چوبی حرم امام رضا (ع).» در: جام جهان بین. مشهد: سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، ۱۴۰۳ش. [Aparat]
- کفیلی، حشمت. آثار چوبی منبت‌کاری حرم امام رضا علیه السلام. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۹۷ش.
- کفیلی، حشمت، مریم حبیبی و محمدرضا شاهرودی‌زاده. موزه‌های آستان قدس رضوی. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور با همکاری سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، ۱۳۹۶ش. [Aui.ac]
ارجاع: حشمت کفیلی، «قدیمی‌ترین درِ چوبیِ حرم امام رضا (ع).» مدخل در امامزاده یحیی ورامین: نمایشگاهی آنلاین از زیارتگاهی ایرانی، به مدیریت و با ویراستاریِ کیلان اُوِرتون. ۳۳ آرچز پروداکشنز، ۲۶ دی ۱۴۰۳. میزبان: خمسین: تاریخ هنر اسلامی آنلاین.