48پرچم حسینیه‌ی کنگرلوها: معرفی‌نامه‌ی یک اجتماع آیینی
ایران، دوره‌ی معاصر حسینیه‌ی کنگرلوها، کهنه گل، ورامین عکس از جبار رحمانی، ۱۴۰۳ش.
پرچم نمادی پارچه‌ای با نقش و نگارهایی مذهبی برای معرفی یک اجتماع آیینی است. در فرهنگ شیعی، در حسینیه‌ها و هیئت‌های عزاداری، همیشه پرچمی به ابعاد مختلف (بزرگ‌تر از یک متر مربع) وجود دارد که اسم هیئت، تاریخ تأسیس آن، اسامی مقدس امامان شیعی بالاخص امام حسین، حضرت عباس، و بانوان مقدس در باورهای شیعی مانند حضرت فاطمه، زینب و رقیه و همچنین گاه تصاویر ساده‌ای از بارگاه‌های مقدس بر آن نقش بسته است.
این پرچم به طایفهی کنگرلو تعلق دارد که مهم‌ترین گروهی‌اند که در محله‌ی کهنه‌گل و در کنار امامزاده یحیی در ورامین ساکن‌اند. هیئت طایفهی کنگرلو، به معنای اجتماع یا انجمن مذهبی و آیینی از اعضای طایفهی آن‌هاست و حسینیه مکانی برای برگزاری آیین‌های عزاداری ماه محرم در سنت شیعی است. کنگرلوها در گذشته متولی امامزاده یحیی بودند، و امامزاده مهم‌ترین و محوری‌ترین فضای مذهبی آنها بود. اما به تدریج با افزایش جمعیت محله و رشد وضعیت اقتصادی مردم محله نیاز به فضاهای جدیدی علاوه بر مسجدی که در محله‌ی خودشان داشتند به وجود آمد. با توجه به نقش کلیدی سازمان اوقاف در کنترل و مدیریت امامزاده، و کوچک بودن فضای داخلی امامزاده برای انجام آیین‌های دهه‌ی محرم، حسینیه‌ی جدیدی برای انجام مراسم مذهبی و مجالس ختم اموات ساخته شد. این حسینیه در دهه ۱۳۶۰ش. به کمک مردم در ضلع جنوبی امامزاده و کنار پارک مرکزی محله‌ی کهنه گل و مسجد محل تأسیس شد (ت. ۱) (نقشه‌ای که این سه مکان را به هم متصل می‌کند).
در میان مسجد، امامزاده و حسینیه، حسینیه تنها فضایی است که کنترل و اداره‌ی همه امور آن صرفا به دست اهالی محله‌ی کهنه گل است. به همین سبب مکانی اصلی برای تجمع اهالی و انجام امور آیینی مهم از جمله عزاداری‌های محرم است. نمادهای آیینی کلیدی مردم محله‌ی کهنه گل و بالاخص کنگرلوها از جمله پرچم، علامت، علم و...، در این مکان نگهداری می‌شوند. در کنار این حسینیه، آشپزخانه بزرگی قرار دارد که از آن برای پختن غذا و تهیه‌ی چای در مراسم مذهبی استفاده می‌شود (ت. ۲).
هیئت طایفهی کنگرلوها در حسینیه‌ی خودشان پرچم خاصی دارند. روی این پرچم سوزن‌دوزی هنری با ماشین انجام شده است. علاوه بر اسم هیئت، آیه‌ای از قرآن (نصر من الله و فتح قریب) و یک بیت و یک مصرع از شعر محتشم کاشانی درباره واقعه‌ی عاشورا بر پرچم نوشته شده است (ت. ۳):
باز این چه شورش است که در خلق عالم است/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است
باز این چه رستخیز عظیم است/ (مصرع دوم را ندارد)
طرح های نمادین آن هم بیشتر نمادهای سنتی سرو و بته جقه هستند.
در سال‌های گذشته در عزاداری ماه محرم این هیئت، هنگام حرکت از حسینیه به سمت سایر مکان‌های مذهبی طوایف دیگر پرچم هیئت جلو دسته‌های عزاداری حمل می‌شد. اما به تدریج به جای حرکت در جلوی هیئت کنگرلو، در قابی شیشه‌ای قرار گرفت و داخل حسینیه نصب شد (ت. ۴). بزرگان هیئت معتقدند این پرچم همان پرچم اصلی و اولیه است که در گذشته تهیه شده اما تاریخ دقیقی برای آن ذکر نشده است.
امروزه وقتی دسته‌های عزاداری هیئت‌ها راه می‌افتند، علاوه بر پرچم (معرفی‌نامه‌ی هیئت)، علامت، علم، پنجه، ابزار موسیقی برای مداحی (طبل و بلندگو) و همچنین موتور برق و سیستم روشنایی همراه با هیئت‌ها به راه می‌افتد. اما در هیئت کنگرلوها، این پرچم حرکت داده نمی‌شود.
البته پرچم به اشکال دیگری هم وجود دارد و گاه صرفا نشانه‌ای مذهبی است که در مکان‌های مذهبی یا در آیین‌های مذهبی هم به کار می‌رود (ت. ۵). این پرچم‌ها معمولا به رنگ‌های سیاه (به نشانه‌ی عزاداری امام حسین)، قرمز (به نشانه‌ی خون و شهادت) و سبزند (به نشانه‌ی سیادت و تبار مقدس امامان و پیامبر اسلام). این پرچم‌ها در جلوی دسته‌های عزاداری یا روی دیوارهای حسینیه و حتی مسجد و امامزاده نصب می‌شوند. اما از بین نمونه‌هایی که اینجا تصویرشان آمده تنها همان پرچمِ قاب‌شده محوری است و به نوعی معرفی‌نامه‌ی هیئت کنگرلوها است. باقی پرچم‌ها وجه ممیزه‌ی خاصی برای تمایز هویت این هیئت از سایر هیئت‌ها ندارند و می‌توانند به عنوان نذر یا وقف به حسینیه یا هر مکان یا اجتماع آیینی دیگری اهداء شوند.
منابع :
ارجاع: جبار رحمانی، «پرچم حسینیه‌ی کنگرلوها: معرفی‌نامه‌ی یک اجتماع آیینی.» مدخل در امامزاده یحیی ورامین: نمایشگاهی آنلاین از زیارتگاهی ایرانی، به مدیریت و با ویراستاریِ کیلان اُوِرتون. ۳۳ آرچز پروداکشنز، ۲۶ دی ۱۴۰۳. میزبان: خمسین: تاریخ هنر اسلامی آنلاین.